Toen Joz enige tijd terug een degustatie van Belgische wijnen organiseerde (het verslag hiervan vind je in Ken Wijn-magazine #36, https://issuu.com/pps3/docs/kenwijn_mag_36_issu ), viel het hem op dat de betere wijnen blends waren, wijnen waarbij twee of meer druivenrassen bij elkaar werden gemengd.
Dirk-Antoon Samyn smeet zich op het thema, en het resultaat was een avond met een boeiende verteller en tien Bijzonder Belgische Blends.
Dirk-Antoon Samyn behoort tot de éminences grises van de wijnwereld. Volgend jaar zal hij vijftig jaar passioneel en professioneel met wijn bezig zijn. Hij heeft ervaring in zowat alle aspecten van de wijnwereld en hij heeft bijna alle mogelijke certificaten en diploma’s behaald.
Geschiedenis van de Belgische wijn
Een interessant (Franstalig) werk over de geschiedenis van de Belgische wijnbouw is te lezen in het boek ‘Étude Historique sur la Culture de la Vigne en Belgique’ van Joseph Halkin, uitgegeven in 1895. Een transcriptie is hier te vinden http://www.vignes.be/etude_historique_-_halkin_1895.htm
Ik vat in het kort en met enkele sprongen samen wat Dirk-Antoon vertelde.
Zoals veel wijnregio’s in West-Europa zijn de Romeinen een belangrijke gangmaker geweest om de wijnbouw te verspreiden. De soldaten in de Romeinse legioenen kregen immers wijn als dagelijkse drank, vermits dat veiliger was dan water te drinken.
Ook onder Karel de Grote en door de verspreiding van de kloosterordes kreeg de wijnaanplant een boost.
Tijdens het middeleeuws optimum, een warme periode tussen 1100 en 1200 n.Chr., stonden druiven aangeplant tot aan de Oostzee (noord Denemarken), en men schat de totale oppervlakte aan druiven in Noord-Europa (!) op meer dan 300.000 ha. Tussen 1411 en 1474 n.Chr telde men in Leuven 23 pershuizen, goed voor een productie van meer dan 10.000 hectoliter wijn of meer dan 1,3 miljoen flessen!
Terugval kwam er in de Kleine IJstijd, vooral tussen 1550 en 1587 n.Chr., waar lange periodes van vorst resulteerden in hongersnood. Wijngaarden werden gerooid om voedselgewassen te telen.
Dirk-Antoon vernoemt de vulkaanuitbarsting van de Indonesische stratovulkaan Tambora, ten gevolge waarvan het in de jaren 1815 en 1816 in onze contreien geen zomer werd. De uitstoot van de reusachtige aswolk in de stratosfeer zorgde voor een plotse en hevige afkoeling en verduistering. De temperatuur daalde met 3°C en er viel sneeuw in juni. Door de hongersnood die volgde werden de druiven weer gerooid voor voedselgewassen. In die periode ontstond ook de fiets als vervoersmiddel. Oorzaak: de paarden waren ‘gestorven’, lees: de bevolking had ze geslacht en opgegeten.
Een korte heropleving vanaf het jaar 1826 duurde maar enkele decennia: In 1848 werd de schimmelziekte meeldauw ingevoerd met de oceaanschepen, en in 1863 vernielde de druifluis Phyllloxera vastastrix nagenoeg heel de Europese druivenaanplant. Ook dit beestje werd ingevoerd vanuit Amerika.
Europese druivenrassen die geënt waren op Amerikaanse onderstokken bleken bestand tegen de phylloxera. Momenteel is elke aanplant in Europa verplicht met resistente onderstok.
Om zowel voor meeldauw als voor druifluis een oplossing te vinden, begon men ook te experimenteren met hybride druivensoorten: kruisingen tussen de Europese soort Vitis vinifera en Amerikaanse of Oosterse Vitis-soorten.
Vermits hybride rassen minder gevoelig zijn voor schimmelinfecties, worden ze in een koel en vochtig klimaat zoals België veelvuldig aangeplant. De wijnbouwer moet ‘minder’ sproeien dan bij traditionele druivenrassen. Geen enkele hybride is echter volledig resistent (waarbij men niet zou moeten behandelen), en na verloop van tijd verliest de plant een deel van de resistentie, waarschijnlijk door mutatie van de schimmelstam.
In recente jaren beleefde de Belgische wijn een ware heropstanding. De pioniers hiervan waren Jean Bellefroid, die in 1963 een eerste wijngaard aanplantte in Borgloon-Kerniel en de heropstart van Clos Bois Marie, een middeleeuwse wijngaard nabij Hoei. Jos Daems begon met professionele wijnbouw in het Hageland in 1972 en het befaamde wijndomein van Genoels-Elderen in Riemst werd opgericht in 1990.
Situering van Belgische wijn
België is een waar ‘cool climate’ wijngebied. Met een gemiddelde jaartemperatuur van 10,5° bevinden we ons net op de grens van waar het mogelijk is om wijn te maken.
De bodem is erg gevarieerd, waarbij de wijnbouw zich concentreert op bodems van leem, zandleem en kalkrijke bodems.
De classificatie van Belgische wijnen:
Vijf beschermde oorsprongsbenamingen (BOB / AOP).
- Hagelandse wijn (sinds 1997)
- Haspengouwse wijn (sinds 2000)
- Côtes de Sambre et Meuse (sinds 2004)
- Heuvellandse wijn (sinds 2005)
- Maasvallei-Limburg, (sinds 2017, de eerste grensoverschrijdende Europese BOB!)
Twee ‘Land’wijnen (BGA / IGP):
- Vin de Pays des Jardins de Wallonie (sinds 2004)
- BGA Vlaamse landwijn (sinds 2005)
Twee mousserende kwaliteitswijnen:
- Vlaamse mousserende kwaliteitswijn (sinds 2005)
- Vin mousseux de qualité de Wallonie of Crémant de Wallonie (sinds 2008)
Slechts 25% van de geproduceerde wijnen worden als BOB op de markt gebracht. Nogal wat wijnbouwers verkiezen de benaming ‘Belgische wijn’ om in het kielzog van de bekendheid van Belgisch bier en Belgische chocolade in het buitenland een bekender imago te bekomen.
Zowat de helft van de geproduceerde wijn in België is mousserend, schuimwijn dus. 35% is wit, en slechts 15% is rood of rosé of orange.
De productie neemt jaar na jaar toe. Ondanks de minder gunstige weersomstandigheden bleek 2023 opnieuw een succesvol wijnjaar te zijn. De stijging van 13% ligt volledig in lijn met de stijging van het aantal wijnboeren en hectaren die afgeklopt werd op meer dan 11%. Wallonië produceerde vorig jaar met 1.838.180 liter 53,5% van alle Belgische wijnen, Vlaanderen haalde met 1.596.424 liter 46,5%.
Chardonnay is met voorsprong het meest aangeplante druivenras, gevolgd door pinot noir en johanniter. Pinot gris en auxerrois vervolledigen de top vijf. In totaal staan er in België meer dan 40 druivenrassen aangeplant, in Vlaanderen zijn dat er 26.
Wil je up-to-date blijven, dan is de website en het gelijknamige boek Wijn van eigen Bodem een aanrader.
Belgische blends: de kunst van het blenden
Waarom zou een wijnbouwer kiezen om zijn wijnen te blenden in plaats van ‘monocépages’ te maken?
Daar zijn verschillende redenen voor.
Historisch gezien werden wijngaarden aangeplant als ‘field blends’: verschillende druivenrassen stonden door elkaar. Dit soort van polycultuur bood een soort van risicospreiding, waarbij minder gunstige omstandigheden voor een druif opgevangen kon worden door een andere druif.
In bepaalde streken is het ook traditie om te blenden. Denk aan Châteauneuf-du-Pape, waar 13 druivenrassen mogen gebruikt worden.
Een wijnmaker kan er ook voor kiezen om meer volume te produceren, en daarvoor wijnen te gaan samenvoegen, waardoor er consistentie en continuïteit gewaarborgd wordt.
Het belangrijkste aspect is uiteraard het streven naar de hoogste kwaliteit, het zoeken naar een eigen smaakprofiel en identiteit. Om dit te bereiken is het blenden een echte kunst, die behoort tot de talenten van de wijnmaker. Het bepalen van de ideale mengverhouding is een erg nauwgezet werk.
De wijnen:
Dirk-Antoon presenteert tien wijnen, het is dus werken geblazen.
Verrassing een: we proeven eerst de rode wijnen, daarna de witte en tenslotte de schuimwijnen.
Verrassing twee: we worden verzocht om op het proefblad eerst de geur te beschrijven, terwijl klassiek eerst naar de kleur wordt gevraagd. Dirk-Antoon verklaart gevat: ‘de kleur loopt niet weg, terwijl je veel leert over de geur onmiddellijk na het uitschenken, zonder walsen, en na verloop van enkele minuten met walsen’.
ROOD:
1- Wijndomein Ravenstein ‘Le Petit Noir’ 2022 (Wervik)
Blend van 50% gamaret en 50% garanoir, 11 maanden op Franse barriques van twee en meer jaar oud.
Rood en blauw fruit in de neus, kruidigheid, aardbeitjes, de zuren vallen op in de mond, met citrus en pompelmoes, zachte tannine en lichte body.
2- Vin de Liège ‘Odyssée’ 2022 (Côtes de Sambre et Meuse)
Grootste coöperatieve van Wallonië, 17 ha, meer dan 3000 leden, enkel hybrides aangeplant.
82% pinotin, 18% cabernet cortis
Nog paarsrode kleur, ceder, tabak en primair rood fruit in de neus, iets lactisch (aarbeienyoghurt), donker fruit met rondere zuren, iets meer tannine dan wijn 1, afdronk met bittertje.
3- Wijndomein Merula ‘Rood’ 2022 (Moerbrugge)
70% cabernet jura, 20% rondo, 5% regent, 5% dornfelder, afzonderlijke vergisting, na blenden zes maanden op hout.
Iets complexere neus met pruimen, cassis en bramen, hout en zoethout, frisse aanzet met nog jonge tannine, veel zuren en vrij korte afdronk.
4- Bon Baron ‘Cantate Forte’ 2018 (Côtes de Sambre et Meuse)
75% cabernet dorsa, 25% pinot noir
Al wat robijnrode kleur, verscheiden in aroma’s, kers, vlezig, animaal. Gestructureerd met stevig zwart fruit, meer zuren, robuuste tannine, medium afdronk. Complexe wijn.
WIT:
5- Petrushoeve ‘Müller-Ortega’ 2020 (Hageland)
75% müller-thurgau, 25% ortega, 50 jaar oude stokken
Kalk en mineraliteit, citrusfruit, kruidig. Mondvullend met honing, appel, botertoets. Rijper fruit, gele appel, wat molligheid. Goede lengte in afdronk.
6- Côteaux des Avelines ‘Cuvée Révélation’ 2022
80% johanniter, 10% solaris, 10% bronner
Floraliteit, peer, kruisbes, steenfruit en toast, groene kruiden. Slanke en sappige wijn met frisse limoen, lychee, cavaillon meloen. Goede zuur-zoetbalans, goede vulling.
7- Beau Marias ‘Le Canard’ 2021 (Zuid-west Limburg)
70% chardonnay, 30% zweigelt, 7 maanden in oude Franse eik
Kruidig, mineraal, kweepeer, vuursteen. Floraal en steenvruit. Frisse groene aanzet, finesse, omsloten zuren, iets honing en boter. Mooie wijn.
8- Wijnfactorij ‘Chansaar’ 2021
Antwerpse boetiek-winery met aanplant op de Houwaartse berg.
Oude oenologische praktijken van field blends en co-fermentatie. Negen verschillende druivenrassen samen vergist, spontane fermentatie, minimale interventie.
Riesling, chardonnay, pinot blanc & gris, solaris, sirius, bacchus, phoenix en orion
Verblijft zes maanden op de volle gisten.
Licht oxidatief animaal in eerste neus. Dan wit steenfruit en peren, kruidigheid, gedroogd fruit. Frisse zuurtjes die lang doorgaan, appelschil, gedroogde vruchten, sappig. Bittertje en steenfruit in afdronk.
SCHUIMWIJN:
9- Aldeneyck ‘Pinot Brut’ (Belgische schuimwijn)
33% Pinot blanc, 33% pinot gris, 33% pinot noir, 18 maanden sur lattes, 6 g/l dosage
Gestoofde appel, gedroogd fruit, honing en rozijnen, floraal. Honing en rabarber in de mond, off-dry, iets scherpe droge afdronk.
10- Cruysem ‘Les Quatres’
Chardonnay, pinot noir, pinot meunier, pinot blanc; basiswijn 2021 met reservewijnen van 2018 en 2019, 15 maanden sur lattes, dosage van 2 g/l
Licht roze hint in de kleur. Frisfruitig met groene appel, ananas, brioche, biergist en rode besjes. Balans met frisse zuren, bosaardbei. Droge kalkige afdronk. Mooie schuimwijn.
Boeiende avond. Dirk-Antoon is een meester-verteller met bijna encyclopedische kennis van zijn vakgebied, en zeker als het over Belgische wijn gaat.
Dankjewel, Dirk-Antoon!