Silvaner: liefde op het tweede gezicht
Wat. Een. Avond… Een echte masterclass. Uitmuntend spreker en topwijnen.
Tot zover een korte samenvatting van de thema-avond over Silvaner.
Onze wijnclub was vereerd toen Gerd Brabant vorig jaar in maart bevestigde dat hij een avond over silvaner wou presenteren. ‘Na riesling is silvaner de tweede mooiste witte druif van Duitsland’, zegt hij zelf. En dat zouden we geweten hebben.
Gerd trok in de loop van het jaar ettelijke malen naar Duitsland om bij enkele producenten speciale flessen te bemachtigen. En dat lukt nog ook.
‘Silvaner, liefde op het tweede gezicht’ was de titel van zijn presentatie. Want inderdaad, de druif is niet zo gekend, laat staan geliefd. Nooit eerder kwam dit onderwerp aan bod als thema bij een of andere wijnclub. We waren blij met deze primeur, én met de spreker, én met de wijnen, waarvan er enkele uniek te noemen waren.
Silvaner in Duitsland
Jammer genoeg gaat het niet zo goed met de druif in Duitsland (en in de rest van de wereld).
Duitsland kent twee belangrijke regio’s (Anbaugebiete) waar de druif van belang is: Rheinhessen en Franken. In Franken is het zelfs de belangrijkste druif in oppervlakte aanplant. In Rheinhessen staat dan weer de grootste oppervlakte aan silvanerwijngaarden, hoewel de aanplant daar jaar na jaar afneemt. In Franken vertoont de curve een stijgende lijn. Licht stijgend, weliswaar: van 1330 ha in 2010 naar 1550 ha in 2021. Franken is momenteel wel de belangrijkste regio ter wereld voor silvaner!
De druif
Silvaner is een oude druif, een kruising van traminer x Österreichisch Weiss, destijds ook wel Östereiche Rebe genoemd. Deze Oostenrijkse druif is door geestelijken midden de 17de eeuw in Duitsland terechtgekomen.
De eerste officiële vermelding van aanplant vinden we terug in 1659, waar de druif in een officieel document van het Fürstlich Castell‘sches Domänenamt genoemd wordt. Castell was in die tijd een onafhankelijk graafschap.
Silvaner is een middellaat rijpende druif, en heeft een relatief dikke schil, wat allebei voordelen kunnen zijn in het licht van de klimaatopwarming. Door het hoge pectinegehalte is langzaam en zacht persen van belang, om de bitterstoffen binnen de perken te houden. Gemiddeld duurt het persen bijna twee keer zo lang als bij riesling.
Net als Riesling is het een ‘stijlkameleon’: er kunnen een veelheid aan wijnstijlen geproduceerd worden, van schuimwijn over licht droog tot complex droog, orange wijn tot zoet en edelzoet.
Silvaner in Rheinhessen
Rheinhessen is als een groot amfitheater, begrensd door reliëf aan de vier windrichtingen. Ten noorden het Taunusgebergte, oostelijk het Odenwald, ten westen de Hünsruck en ten zuiden de Donnersberg. De Donnersberg is een zeven kilometer lange bergrug die met een hoogte tot 687m enorm bepalend is voor het klimaat van Wonnegau, het meest zuidelijke Bereich (wijndistrict of subzone) van Rheinhessen. De bergketen ‘breekt’ de wolken, waardoor Wonnegau het meest aantal zonuren kent en slechts 400-500 mm neerslag per jaar.
Gerd graaft zich, figuurlijk, diep in de geologie en de bodem van Rheinhessen. Rheinhessen is een zeer kalkrijk gebied, als restant van het oude Mainzer Bassin (een oermeer).
Op die zeebodem en ermee vermengd is er heel wat löss terug te vinden, alsook zware klei en leem.
In enkele randgebieden vinden we andere bodems van veel oudere oorsprong: Rotliegendes (noordoost, bij de beroemde Roter Hang), kwartsiet (noordwest, nabij Bingen), en vulkanisch (ten westen, bij Siefersheim en Flonheim).
Löss en kalkrijke kleileem komen het meest voor, en geven respectievelijk sappige en gemakkelijk toegankelijke tegenover vollere en krachtige wijnen.
De wijnen uit Rheinhessen
Na de uitgebreide inleiding kunnen we gaan proeven.
1- Weingut Ökonomierat J. Geil – Grüner Silvaner 2022 – Ortswein
Johannes Geil is voorzitter van Maxime Herkunft, de vereniging van wijnbouwers die de hoogste kwaliteit nastreven. Zijn domein ligt in Bechtheim, met vooral Lössbodem met een beetje kalk en klei-leem.
Deze instapwijn is afkomstig van oude stokken, van 25 tot 40 jaar oud.
Witte perzik, citrus, citroengras en limoen in de neus, in de mond citruszuurtjes en een groene kruidigheid, met naar het einde toe meer bitters.
2- Weingut Wagner-Stempel – Silvaner 2022 – VDP.Gutswein
Dit domein vinden we in Siefersheim, in Bereich Bingen, tegen de grens met Anbaugebiet Nahe. Hier vinden we vulkanische, zure bodems (porfier) met zanderige leem.
Wat zwoelheid in aanzet, daarnaast mineraliteit, peer, bloemig, witte perzik en groene meloen. In de mond rond, met een speelse zuur-zoetbalans, en een middellange afdronk.
3- Weingut Keller – Westhofen Sylvaner 2022 – VDP.Aus Ersten Lagen
Deze wijn, van Klaus Peter Keller, een van de bekendste wijnmakers van Duitsland en van de wereld, is afkomstig van Westhofen, meer bepaald van het Gewann (lieu-dit) Dautensatz in de Westhofener Steingrübe. Hier vinden we kalkrijke leembodem, in de witte en rode Terra Rossa variant. De stokken zijn meer dan 38 jaar oud. Opvoeding deels op roestvrij staal, deels op 700 l houten vaten.
Sterke mineraliteit van vuursteen en potlood, met limoen kruisbes en grassige tonen. Veel sappige tot strakke zuren, een klein bittertje, en nog wat hoekigheid van de jeugd. Een wijn die gebaat is bij wat extra jaren kelderrust.
Franken
Over naar Franken dan. Dit wijngebied ligt zowat centraal in Duitsland. De rivier Main loopt er als een ader doorheen, en bepaalt ook de Bereiche of subzones: Mainviereck (westelijk, de rivier beschrijft de omtrek van een vierkant), Maintreieck (de Main tekent een driehoek) en Steigerwald (meest oostelijk).
De drie belangrijkste bodems zijn mooi verdeeld over deze zones: Bundsandstein (gekleurde zandsteen) in Mainviereck, Muschelkalk (mosselkalk, een kalktype dat veel calciumcarbonaat bevat) in Maintreieck en Keuper (een variant van gips) in Steigerwald. De drie bodemsoorten behoren tot het Trias, de geologische periode die loopt van 251 tot 200 miljoen jaar geleden.
Bocksbeutel
De typische flesvorm van Franken is de Bocksbeutel. Deze vorm ‘met dikke buik’ is al honderden jaren gekend. Op een reliëf uit 1576 in het Juliusspital staat de flesvorm afgebeeld. In 1726 werden de wijnen van de Würzburger Stein, toen al een beroemde wijngaard, als een vorm van herkomstbescherming verplicht om in een verzegelde Bocksbeutel verhandeld te worden.
De wijnen uit Franken
We krijgen een indrukwekkende reeks Silvaners uit Franken te proeven.
Door de connecties die Gerd doorheen zijn carrière heeft opgebouwd is hij erin geslaagd om voor de wijnclub enkele unieke flessen te bemachtigen.
Alle geproefde wijnen zijn ‘Fränkisch’ trocken, heel droog met een maximumgehalte restsuiker van amper vier gram per liter.
4- Weingut Giegerich – Schalk Silvaner 2021 – Lagenwein
Rode zandsteen, van de Rücker Schalk wijngaard in Bereich Mainviereck.
Rijpe stoofappel, ananas, vuursteen en groene hinten, met een vol, maar gefractioneerd mondgevoel, zuurtjes, mineraliteit en bitters, en nog wat reductief.
5- Weingut Paul Weltner – Rödelseer Küchenmeister Sylvaner 2014 – VDP.Erste Lage
Keuperbodem, dus uit het Steigerwald. De wijnmaker vindt “Frücht ist Kitsch”, en maakt strakke minerale wijnen.
Kalkmineraliteit, wit steenfruit, meloen en citrus; beet en gelaagdheid met pompelmoes, meloen en een licht bittertje in de mond. Tien jaar oud, maar geen spoortje slijt te bespeuren.
6- Rainer Sauer – Silvaner „L“ 2008 – Lagenwein
Muschelkalk, en de “L” staat voor “Lump”, de grand cru-wijngaard in Eschendorf.
Beetje breder in de neus, met tonen van honing en boter, gele pruim en mirabel. Complex en rijp, met versmolten balans, strakke ziltigheid is opvallend. Iets barokker in stijl, bevestigt Gerd ook.
7- Weingut Am Stein – Vinz Silvaner Alte Reben 2009
Muschelkalk uit de Grosse Lage Stettener Stein. 100% Gelber Silvaner, in dit geval een oude kloonvariant met wisselende grootte van druiven met veel kleine besjes. Daardoor minder compact dan de veel aangeplante Grüner Silvaner.
Mineraal rokerig, rijp klein exotisch fruit, abrikoos, peer en appel. Precieze focus en balans, strakke zuren, met een lange afdronk.
8- Castell – Casteller Schlossberg Silvaner 2001 – VDP.Grosses Gewächs
Van het historische domein Fürstlich Castell‘sches Domänenamt waar de eerste vermelding van silvaneraanplant terug te vinden is. Keuperbodem. Deze wijn is inderdaad van het jaar 2001, dus 23 jaar gerijpt…
Mineraliteit en amandel, kruidig, gedroogd gras en honing, passievrucht en blauwe bes, complex mondgevoel met verfijne zuurtjes, gedroogd fruit, gekonfijte citrus, lange afdronk.
Tot slot
Alleen maar woorden van lof zijn hier van toepassing. De doorgedreven kennis en passie van Gerd Brabant over Duitsland werken aanstekelijk. Ik hoorde al van enkele leden dat ze deze zomer een tripje naar Franken inplannen.
En de wijnen, die spraken voor zich. Verbazingwekkend welke kwaliteit we in ons glas kregen. Wie had gedacht dat Silvaner meer dan twintig jaar kan rijpen?
De avond werd door voorzitter Maarten in enkele woorden samengevat: ‘een ware masterclass’.
Tenslotte laat ik Gerd nog aan het woord, die fijne woorden overheeft voor onze wijnclub:
‘Echt een heel fijne avond… Vanaf de start ook van genoten…
Een plezier om dit voor jullie te mogen doen. Zo een respectvolle groep proevers, vol nieuwsgierigheid en met een vleugje humor. I like… ‘
Hartelijk dank voor de fantastische avond, Gerd!!